ALIŞVERİŞ SONRASI CAYMA HAKKI
Türk Dil Kurumu’na göre caymak, “Sözünden, kararından dönmek, vazgeçmek” anlamına geliyor. Tüketici hukuku açısından cayma hakkı ise, “Memnun kalmadığımız bir mal ya da hizmeti iade etmek için bizlere sunulan bir hak” olarak tanımlanmaktadır. Bu makalemizde hukuki bağlamda tüketicinin; yaptığı alışverişlerden sonra cayma hakkını, hangi hallerde, nasıl kullanabileceğini, hakkın sınırlarını açıklayacak,bu hakkı çağın gerekleri ve içinde bulunduğumuz Covid-19 Pandemisinin de alışveriş ve tüketim üzerindeki etkileri ışığında değerlendireceğiz. Yazımızın başlığında da işaret ettiğimiz üzere alışveriş sonrası cayma hakkını geniş bir perspektiften incelemek, geleneksel alışveriş ve uzaktan alışveriş diye nitelendirdiğimiz ‘mesafeli satışlar ‘ bakımından ayrı ayrı değerlendirmek isabetli ve elzem olacaktır.
Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Ne Diyor?
Yürürlükteki 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun’un temel amacı, tüketicilerin ekonomik çıkarlarının korunmasıdır. Bu kapsamda, tüketicilerin zararlarının tazmini, Kanun’un temel varlık sebeplerinden biridir. Ancak, tüketicilerin zararlarının tazmin edilmesi, temel olarak satın aldığımız mal veya hizmetin ayıplı, kusurlu olması şartına bağlanmıştır. “Ben bu eteğin rengini beğenmedim, bu cekete benzer ceketim evde varmış, bu oyun grubunu çocuğum beğenmedi, eşim mobilya takımını istemiyor veya bu koltuk takımı odaya çok büyük geldi” şeklindeki gerekçelerle, satın aldığımız malları iade etmek veya değiştirmek her zaman mümkün değildir. Satın aldığımız bir malı sonradan iade etmek veya değiştirmek gibi seçimlik yasal haklarımızı kullanmak için temel şart, öncelikle malın ayıplı mal olmasıdır. Geleneksel alışverişlerde temel yöntem, satıcı ile alıcının karşılıklı olarak bir araya gelerek, alıcının satın alacağı malı görmesi, incelemesi ve özelliklerini öğrenerek, satın almaya karar vermesidir. Alışverişlerde birçoğumuz, satın alacağımız mala dokunarak, üzerine oturarak, üzerimize/ayağımıza giyerek, hatta yakışmış mı diye aynada kendimize bakarak, bazen de satıcı ile pazarlık yaparak satın almaya karar veririz. Günümüzde, geleneksel alışveriş yöntemleri dışında, satıcı ile alıcının karşılıklı olarak bir araya gelmeden gerçekleşen uzaktan satışların (internet üzerinden yapılan satışlar gibi) varlığı, tüketicileri ekonomik açıdan koruyucu, yasal tedbirleri almayı zorunlu kılmıştır. Bu açıdan 6502 sayılı Kanun, belirli yöntemlerle yapılan alışverişlerde, mal ayıplı mal olmasa bile, tüketiciye cayma hakkı tanımıştır.
Hangi işlemlerden cayma hakkım var ?
❖ İnternet, Tv, veya Telefon üzerinden yaptığınız alışverişlerde (MESAFELİ SÖZLEŞMELER)
❖ Taksitli Alışverişlerinizden, (Buradaki taksitli satış, banka kredi kartına uygulanan taksitli satış değil, satıcının, mağazanın yaptığı taksitli satışlardır.)
❖ Satıcının İş Yeri Dışında Yapılan Pazarlama Sonucu Bir Ürün Aldığınızda. (Kapıdan Satış)
Tüketiciler, uzaktan yapılan alışverişlerde (İnternet, telefon yoluyla gibi)14 gün, kapıdan satışlarda yine 14 gün ve taksitli alışverişlerde ise 7 gün içerisinde, hiçbir gerekçe ileri sürmeksizin ve cezai şart ödemeksizin cayma hakkına sahiptir.14 günlük süre, satın alınan bir ürün ise ürünün tüketiciye teslim edildiği gün, bir hizmet ise sözleşmenin kurulduğu gün başlar. Ancak satıcı tarafından, tüketicinin cayma hakkı konusunda eksik ya da yanlış bilgilendirilmesi durumunda tüketicin cayma hakkını kullanması 14 günle sınırlı kalmayıp,1 yıla kadar uzayabilir. Yine 14 günlük cayma hakkı alışveriş tarihinden ürünün teslim tarihine kadar olan sürede de kullanılabilir. Tüketici tarafından cayma hakkının kullanıldığı, süresi içinde, yazılı olarak satıcıya bildirilmelidir. Satıcının ise tüketicinin cayma bildirisini aldığına dair teyit bildiriminde bulunma ve ürün bedelini, talep tarihinden itibaren ,14 gün içinde ,tüketicinin satın alırkenki ödeme biçimine uygun olarak ve hiçbir kesinti yapmaksızın ,tek seferde iade etme yükümlülüğü bulunur. Buradaki önemli olan husus internetten yapılan alışverişlerde tüketicinin hiçbir gerekçe göstermeksizin ya da hiçbir cezai şart ödemeksizin cayma hakkını kullanabilmesidir. Uygulamada bazı satıcıların ‘‘iade yoktur”, ”sadece beden değişimi” şeklindeki yaklaşımları hukuk dışı, tüketicinin haklarını ihlal edici niteliktedir. Satıcının tüketicinin cayma hakkını kullanmasına mani olacak nitelikteki kesinti, masraf, kargo ücreti adı altında ileri sürdüğü ifadeler veya sözleşmeye koyduğu maddeler geçersizdir. Ek olarak internetten yapılan alışverişlerde de tüketicinin cayma hakkının istisnaları bulunur: Son kullanma tarihi kısa olan ve çabuk bozulan ürünler ya da ambalajı açıldıktan sonra hijyen açısından uygun olmayan ürünlerle ,tüketicinin ihtiyaç ve taleplerine göre özel olarak hazırlanmış ürünler ile ambalajı açılmış olması halinde kitap, dergi, dijital içerik ya da bilgisayar sarf malzemeleri, kopyalanma tehlikesi sebebiyle, cayma hakkı kapsamı dışında sayılan ürünlerdir. Belirli bir tarih veya dönemde kullanılması gereken konaklama, eşya taşıma, araç kiralama ya da eğlence gibi hizmetler için de tüketicinin cayma hakkı bulunmuyor. Ancak tüm bu istisnalar tüketicinin gerekçesiz cayma hakkının istisnaları olup tüketicinin ayıplı mal ve hizmetlere ilişkin hakları korunmaktadır. Tüketici cayma hakkını kullanırken, satın aldığı malı ancak olağan bir gözden geçirmenin gerektirdiği ölçüde kullanabilir; aksi takdirde tüketici cayma hakkını kullanamaz.
Mağazadan-Firmadan Alınan Ürünler Yönünden cayma hakkının kullanılması
6052 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunda, mağaza-firmadan görerek satın alınan ürünlere cayma hakkı tanınmamıştır. Kanuna göre Mağazaların satmış oldukları ürünleri sebepsiz yere iade alma zorunlulukları yoktur. Ancak;
1. Satın alınan mal için Mağaza ile iade konusunda özel bir anlaşmanız bulunuyor ise,
2. Ürünü satın aldığınız mağazanın iade veya pişmanlık hakkı tanıdığı konusunda yazılı bir beyanı bulunuyor ise,
3. Ürünü satın aldığınız mağazanın iade veya pişmanlık hakkı tanıdığı resmen biliniyorsa,
Mağazadan satın almış olduğunuz ürünü şartlar sağlandığı takdirde iade edebilirsiniz. Bazı mağazalar 15 (On beş) gün içerisinde satın alınmış ürünü koşulsuz olarak aynen iade alırken bazı mağazalar 7 yedi gün içinde bazıları ise aynı gün koşulsuz olarak ürün iadesi yapmaktadır. Ancak bu iadelerin şartlarını ve sürelerini tamamen mağazalar kendi şirket politikalarına göre kendi inisiyatifleri doğrultusunda müşteriye bir güven veya jest olarak sağlamaktadır. Mağazadan görerek alınan ürünün iade prosedürü tamamen şirket politikasına bağlıdır. Yani iade süresini belirleyecek olan yine mağazadır. Özetle; Yukarıdaki hususlar hariç mağazadan alınan ürünün iadesinin zorunlu olduğu konusunda 6052 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanunda bir hüküm bulunmamaktadır. Yine mağazadan alınan ayıplı ürünün iadesi şartlar vaki olduğunda mümkündür. Ayıplı mal, 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 8. Maddesinde tanımlanmıştır .İlgili madde hükmüne göre ; Ayıplı mal tüketiciye teslimi anında , taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır.’’ Maddenin devam hükmüne göre ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında reklam veya ilanında yer alan özelliklerden bir veya birden fazlasını taşımayan mal da ayıplı kabul edilmektedir .İlgili madde hükmü çerçevesinde aşağıda belirtmiş olduğumuz durumlarda da satın alınan mal ayıplı kabul edilmektedir:
1-Satıcı tarafından bildirilen ya da teknik düzenlemesinde tespit edilen özelliğe aykırı olan ,
2- Muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan,
3-Tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksikler .
Ayıplı ürün alan tüketicinin Kanunda belirlenen birtakım seçimlik hakları vardır. Bunlar ilgili Kanunun 11. Maddesinde belirtilmiştir. Kanuna göre tüketici bu seçimlik haklardan yalnız birisini kullanabilir.
Tüketicinin bu konudaki seçimlik hakları şunlardır:
-Satın alınan ürünün iadesini gerçekleştirmeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme, -Satın alınan ürünü alıkoyarak ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme,
-Masrafların tamamı satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme,
-İmkan olması durumunda ayıplı malın, ayıpsız misliyle değiştirilmesini isteme.
Tüketici bu seçimlik haklardan birini kullanacağını satıcıya bildirdiği takdirde satıcı bunu yerine getirmekle yükümlü olacaktır. Seçimlik haklardan birisi kullanılmasına rağmen satıcı gerekeni yerine getirmez ise bu durumda hukuki süreç başlayacaktır. Bu noktada satın alınan ürünün bedeli önem taşımaktadır. Ürün bedeline göre Tüketici Hakem Heyetine veya Tüketici Mahkemesine başvuru mümkün olacaktır.
Stj. Av. Gülpembe DOĞAN Av. Cansu ERGÜL